استان خوزستان استانی در جنوب غربی ایران است، که در کرانه خلیج فارس قرار دارد و مرکز تولید نفت و گاز ایران بهشمار میآید.
از لحاظ تاریخی، خوزستان قدیمیترین منطقه فلات ایران محسوب میشود، که پیشینه سکونت انسان در آن به ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و شکلگیری تمدن عیلام در هزاره سوم قبل از میلاد، بازمیگردد.خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمالشرقی و شرق به استان چهارمحال و بختیاری، از شمالغربی به استان ایلام، از شرق و جنوبشرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود میشود
خوزستان یعنی سرزمین مردمان خوزی یا هوزی. در سنگنوشتههای فارسی باستان که مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش هستند برای نامیدن سرزمین عیلام (یعنی منطقه جنوب غربی ایران امروز و دربردارنده خورستان امروز.استرابون و پلینیوس از خوزستان به اسم اوکسی نام میبرند. این استان با عیلامیان باستان و شوش کم و بیش مرتبط است. نام اهواز، شوش و هویزه منعکسکننده ساکنین این منطقه در زمان عیلامیان بودهاست
خوزستان یکی از پرآبترین استانهای ایران است .پنج رود بزرگ که از زاگرس سرچشمه میگیرند زمینهای جلگه خوزستان را مشروب کرده و به طور مستقیم یا غیر مستقیم به خلیج فارس میریزند. کارون بزرگترین این رودها، بزرگترین و تنها رود قابل کشتیرانی در ایران است، این رود که از کوههای زاگرس مرکزی سرچشمه میگیرد در نزدیکی شوشتر به آب دز میپیوندد و در نزدیکی ورودی اروندرود به خلیج فارس به این رود میریزد .رود کرخه سومین رود بلند ایران پس از کارون و سفیدرود است. این رود که از کوههای زاگرس سرچشمه میگیرد پس از طی مسیری نزدیک به ۷۵۵ کیلومتر در جهت جنوب غربی به تالاب هورالعظیم در مرز ایران و عراق میریزد. نام کرخه از شهری در کوره شوش خوزستان به نام کرخا یا کرخه برگرفتهشدهاست .آب دز از زاگرس مرکزی در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی بروجرد نزدیکی چهاربره جریان مییابد از میان شهر دزفول میگذرد و در ۱۰۰ کیلومتری جنوب این شهر در بند قیر به کارون میریزد. این رود با حجم بالای آب در طول تاریخ شریان حیاتی کشاورزی متمرکز در منظقه بودهاست . رود مارون از کوههای راه باریک، سفید و گل گیلک در ۵۳ کیلومتری شمال غرب یاسوج سرچشمه میگیرد پس از تلاقی با رود اعلاء در چم هاشم با نام جراحی به راه خود ادامه میدهد و پس از مشروب کردن دشت رامهرمز و رامشیر و در کل پس از پیمودن مسافتی نزدیک به ۴۳۸ کیلومتر به خورموسی و خلیج فارس میریزد. رود هندیجان یا زهره از کهگیلویه سرچشمه میگیرد و دو سرشاخه اصلی آن دو رود آب شیرین یا خیرآباد و آب شور یا شولستان است، این رود پس از گذر از هندیجان به خلیج فارس میریزد.
این استان از شمال و شرق توسط کوههای زاگرس احاطه شدهاست، با حرکت به سمت داخل استان از ارتفاع این کوهها کاسته شده و جای خود را به تپه ماهورها میدهد. خوزستان شامل دو منطقه کوهستانی و جلگهای است. دو پنجم کل مساحت استان را کوهستانی و سه پنجم آن جلگهای است. کوه چو، زردکوه، شاویش، آب بندان، مامازاد، کوه سیاه و کوه چال از جمله کوههای خوزستان هستند. جلگه خوزستان شیب کمی دارد و در برخی از نقاط آن گنبدهای نمکی موجود است که نقش عمدهای در شور کردن اراضی و آبها دارد.
«خوزستان» در دوران باستان، بهویژه، در دوره هخامنشی به دو ناحیه تقسیم میشد: بخشهای شمال و شمال شرقی که انشان (انزان) نام داشت و سرزمینهای باصفا و کوهستانها و جنگلهای فراوانی را شامل بود، و ناحیه جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگهای جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگهای سرسبز و پرآب بوده که به قارهای کوچک و مستعد میمانست. بخشهای جنوبی که «عیلام» نام داشته یادآور تمدنهای دیرینه خوزستان است و بشدت تحت تأثیر فرهنگ «میانرودان» بوده و جغرافیای وسیعی را شامل میشده که حد فاصل لرستان و خوزستان و سواحل خلیج فارس امروزی است.
زیگورات چغازنبیل سمبل هنر و معماری ایلامی است. این بنا در سال 1933 توسط براون كشف شد و توسط هیات گیرشمن در سالهای 1951 تا 1962 به طور كامل از زیر خاك بیرون آمد. زیگورات در مركز شهر دور-اونتاش قرار داشت كه در سال 640 پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال در جنگ با هومبان هالتاش آخرین شاه ایلام ویران شد. این معبد دارای دو حصار بوده كه درون حصار داخلی بخش آیینی قرار داشت و دارای هفت دروازه بوده است. جلوی پلكان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد، احتمالا عدد 7 مقدس برای ایلامیان مقدس بود. دروازه جنوب شرقی با قیر بندكشی شده است و بر آن به وضوح رد ارابه دیده می شود. این دروازه محل عبور ارابه ها بود. شش دروازه دیگر از راههای سنگفرشی به زیگورات می رسیده اند.
چغازنبیل یكی از زیباترین آثار باستانی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این زیگورات پرستشگاهی است كه ایلامیها برای خدایان خود ساخته بودند. این بنای مربعی، صد و پنج متر طول و عرض و 52 متر ارتفاع داشت. اونتش-نپیریشه شاه ایلام در قرن سیزده پیش از میلاد آنرا ساخته است. بنا از آجر ساخته شده است و بر روی آجرهای آن نوشته های زیادی به خط ایلامی دیده می شود كه بر روی آنها مطالبی تقریبا یكسان نوشته شده است. زیگورات چغازنبیل پنج طبقه بوده و در طبقه بالا معبد اینشوشیناك قرار داشته است. او خدای ایلامی است كه حافظ شهر شوش پایتخت ایلامیان بوده است. مردم شوش باستان عقیده داشتند این خدا از این مكان به آسمان میرود و سپس به زمین باز می گردد. در تمام طول بنا آبراههایی دیده می شود، شاید دلیل آنها حفاظت از بنا در مقابل بارانهای سیل آسای خوزستان است. دورتادور بنا سنگفرش است و در بعضی از سنگفرشها آثار جای پای بچه دیده می شود. دلیل آن تا كنون مشخص نشده است. در شمال غربی بنا پناهگاه های كوچكی دیده میشوند كه مربوط به خدای ایلامی ایشنیكراب است. درون محوطه یك ساعت خورشیدی بزرگ نیز ساخته شده بود.
آبرسانی به چغازنبیل یكی از شگفتیهای این معبد است. رود دز از نزدیكی چغازنبیل میگذرد ولی به دلیل اینكه این رود سطح دشت را فرسایش داده و بستر رودخانه در سطح پایین تری از سطح دشت است - در برخی مكانها 60 متر پایین تر - امكان استفاده از آب این رود برای اهالی منطقه وجود نداشت. بنابراین شاه ایلامی اونتش-نپیریشه دستور به ساخت كانالی به طول 45 كیلومتر می دهد تا آب رود كرخه را كه هم سطح زمین چغازنبیل بوده، به چغازنبیل برسانند. این آب پس از اینكه از هفت تپه عبور می كند به چغازنبیل می رسد ولی به دلیل اینكه آب كرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه های ته نشینی بزرگ و كوچكی می ریخته اند و با گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانین منسوب به فیثاغورث ، آب را تصفیه كرده و گل آنرا جدا می كردند. شاید این یكی از قدیمی ترین تصفیه خانه های آب ایران باشد.
زیگورات جغازنبیل نمونه ای از هنر ایلامی است .این بنا در سال 1933 توسط براون افسر زلاندی كشف شد و توسط هیات گیرشمن در سالهای 1951 تا 1962 به طور كامل از زیر خاك بیرون آمد.زیگورات در مركز شهر دور-اونتاش قرار داشت كه در سال 640 پ میلاد به فرمان آشور بانی پال در جنگ با هومبان هالتاش آخرین شاه ایلام ویران شد.این شهردارای دو حصاربوده كه درون حصار داخلی بخش آیینی قرار داشته ودارای هفت دروازه بوده است.جلوی پلكان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد و احتمالا عدد 7 مقدس بوده است . دروازه جنوب شرقی با قیر بندكشی شده است و بر آن به وضوح رد ارابه دیده میشود. این دروازه محل عبور ارابه ها بوده.6 دروازه دیگر از راههای سنگفرشی به زیگورات میرسیده اند
چهار گوشه این بنای عظیم درست در جهت یكی از جهات چهارگانه جغرافیایی بنا شده اند و این نشان می دهد آنها شمال، جنوب، شرق و غرب را به خوبی می شناخته اند. طبقه اول 105 متر در 105 متر است و یك متر از سطح زمین بالاتر است و دیوارهایش سه متر عرض دارد. طبقه دوم 8 متر ارتفاع ودر حدود 16 متر عرض دارد. در نمای شمال شرقی و شمال غربی ورودیهایی بوده است كه با پله به این طبقه راه داشته است. این طبقه اتاقهایی داشته كه در ارتفاع 6 متری آنها ، طاقهایی به عرض 2.10 و طول حدودی 8 تا 10 متر روی آنها را پوشیده بودند. اتاقهای طبقه اول با ورودی های طاق داری به ارتفاع 4 متر به هم راه داشته اند ولی اتاقهای طبقه دوم از هم مستقل هستند و هر اتاق تنها از طریق پلكان خود قابل دسترسی است. این بنا توسط میلیونها خشت و هزاران آجر ساخته شده است كه حدود 5000 آجر آن نوشته به خط ایلامی دارد. آجرها توسط مهر مكتوب نشده اند و هركدام جداگانه با دست نوشته شده اند. ایلامیها از خط برای تزیین بنا استفاده كرده اند. از اینگونه آجرها در بوشهر نیز دیده ایم. در سال 1876 صدها آجر مكتوب توسط هیات حفار از دل خاك بیرون آمده است و اكنون در موزه های مختلف جهان قرار دارند.
در شمال غربی سه معبد دیگر به نامهای معبد ایشمكرب، اوبان و الهه كیریرشا وجود دارد كه هر كدام حیاط، نیایشگاه، اتاق وانبار دارند. همه این معابد از خشت خام ساخته شده اند و قسمتهایی از آنها آجركاری شده است و این آجرها نیز نوشته دارند.
در شمال غربی سه معبد دیگر به نامهای معبد ایشمكرب ،اوبان و الهه كیریرشا وجود دارد كه هر كدام حیاط ،نیایشگاه،اتاق وانبار دارند. همه این معابد از خشت خام ساخته شده اند و قسمتهایی از آنها آجركاری شده است و این آجرها نیز نوشته دارند.
شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهرهگیری از نیروی آب بهعنوان محرک آسیابهای صنعتی ساخته شده است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیابها، آبشارها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند.
محوطه آبشارهاي شوشتر در جنوب پل بند گرگر و خيابان شريعتي واقع شده است. دقيقا ًمشخص نيست كه اين محوطه در چه زماني بوجود آمده ولي شواهد موجود نشان مي دهد كه احتمالاً در دوره ساساني، خصوصاً در زمان سلطنت شاپور اول بنا شده است. طبق نوشته كتاب تذكره شوشتر، در زمان اردشير بابكان (بنيانگذار سلسله ساساني در سال 224ميلادي) بخاطر اينكه آب را به شرق و جنوب شوشتر رسانده و كشاورزي منطقه را رونق دهند، ساخت رود گرگرشروع و تا سلطنت شاپور،فرزند اردشير، ادامه يافت. بر روي اين نهر، پل بند گرگر ساخته شد، كه نه تنها از طغيان آبهاي اضافي جلوگيري مي كرد، بلكه شهر شوشتر را با شرق آن ( مسجد سليمان و اهواز) مرتبط مي ساخت.بطوري كه درگذشته نزديك اين پل بند، دروازه گرگر وجود داشت. درون محوطه آبشارها، حدود 40 آسياب وجود داشت كه اين آسياب ها در بخش شمالي، شرقي و غربي قرار داشتند. از آسياب ها براي تهيه آرد استفاده مي شد.به مرور زمان بر اثر حوادث طبيعي (سيل و زلزله) وعوامل انساني اكثر اين آسياب ها رو به تخريب نهادند.در حال حاضر آسياب رضا گلاب توسط پايگاه ميراث فرهنگي سازه هاي آبي تاريخي شوشتر، مرمت و در حال فعاليت مي باشد.
در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیابها، آبشارها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در قسمت انتهایی ضلع غربی این مجموعه، سیکا قرار دارد که دسترسی به فضای درون آن از طریق چند پله دستکند میسر است.درون این فضا یک حوض 8 ضلعی با کانالهای کوچک به چشم میخورد. آب این حوض از طریق یک جوی که از دیواره سیکا خارج میشود تأمین و از طریق دو کانال کوچک به درون رودخانه هدایت میشود. این مجموعه جزئی از کانالهای آبرسانی به آسیابها بوده که بعدها در دوره قاجار و در زمان حکومت محتشم (از حکام محلی) سدی در این مکان زده شده و در این مکان آب از یک قسمت داخل و وارد یک 8 ضلعی گود شده و سپس از این 8 ضلعی وارد دو کانال و از آنجا وارد رودخانه میشود.در مورد معنای «سیکا» نظرات متفاوتی ارائه شده است. لغت نامه دهخدا سیکا را نوعی مرغابی یا نوعی درخت و قومی از هندوان دارای مهب وشنو که شعبهای از آیین بودائیست معرفی میکند.
مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر در مسیر «رودخانه گرگر» که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی اعصار کهن است، بنا شده است. رود گرگر کاملاً به صورت دستکند میباشد و احداث آن را به اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت دادهاند.در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستانشناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است. این محوطه مجموعهای از سد، تونلها، کانالهای فرعی و آسیابهای آبی است که به صورت یک مجموعه صنعتی- اقتصادی بوده و جزئی از مجموعه بزرگ «سازههای آبی شوشتر» میباشد که در کتب تاریخی مکرراً به آن اشاره شده است.اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری 3 تونل حفر شده در تخته سنگ بالا میآورد. تونلهای سه گانه، آب را به مجموعه هدایت میکنند و به کانالهای متعددی تقسیم میشوند که پس از گرداندن چرخ آسیابها، آب به صورت آبشارهایی به محوطهای حوضچه مانند سرازیر میشود.
یکی از ویژگیهای بسیار بارز مجموعه آسیابها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه علاوه بر استفادههای صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین مینمود. یک ویژگی بسیار زیبا و منحصر بفرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوهای خاص به آن میبخشد این است که آب حاصل از پساب آسیابها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطهای حوضچه مانند میریزد که منظرهای چشمنواز و دلانگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده بوجود میآورد.همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری 3 تونل معروف «سه کوره»، «دهانه شهر» و «بلیتی» است نیز چشم انداز زیبایی به چشم میخورد. تونلهای سه گانه در پشت «پل بند گرگر»، وظیفه انتقال حجم معینی از آب را برای به حرکت درآوردن پرههای آسیاب برعهده داشتهاند. مجموعه آسیابها و آبشارهای شوشتر با توجه به زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است. این شاهکار مهندسی هم در ایران و هم در جهان بینظیر است.
قلعه سلاسل شوشتر دژی است بسیار بزرگ که دارای حیاط های مفصل و متعدد و سربازخانهها و طویلهها و حمامها و شبستانها و برجها و باغچهها و قورخانه و نقاره خانه و حرم خانه و آشپزخانه و قاپیهای متعدد و حوضهای بزرگ و حصار و خندق بوده است.
قلعه سلاسل در استان خوزستان و در شمالغربی شهرستان شوشتر در کنار رودخانه شطیط قرار دارد. قدمت این قلعه بر طبق برخی روایات مربوط به دوره ساسانی میشود. ولی بر طبق گفته راولینسون این قلعه همان قلعه باستانی مربوط به دوران ساسانی نیست.
قلعه سلاسل بارها و بارها بازسازی شده و ویرانیهایی که در حال حاضر به چشم میخورد مربوط به قلعه دوران قاجار است. هرچند که امروز تمام عمارت های این قلعه تخریب شدهاند و جز اتاق های زیر زمینی، شوادانها و تونلهای داریون چیزی از آن نماندهاست.
متون تاریخی از وجود آن در زمان هخامنشیان حکایت میکنند و قلعه تا حدود 50 سال پیش آباد بودهاست. این قلعه بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشتهاست، مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان میبوده. باوجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخشهای باقیمانده چشمگیر و بسیار دیدنی هستند.
مادام ژان دیولافوآ باستان شناس معروف اعزامی دولت فرانسه در سال 1881م در باره قلعه میگوید: «قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است، و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد. در پای این کوه هم یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور میکند، و ساختمانها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی ماندهاند آن را از طرف شهر قابل دفاع میسازند.»
قلعه سلاسل که برخی نام سلاسل را مربوط به شخصی به نام ابی سلاسل میدانند که در قرن 4 زندگی میکرده و قلعه را تعمیر و مرمت کرده است. این قلعه جزء قلعههای چند وجهی است و به شکل بیضی بنا شده و در زمانهای مختلف بازسازی و تعمیر شده است.
این قلعه دارای 2 در بزرگ است و در سمت شمال و شمال شرقی آن خندقی وجود دارد که در جنوب به نهر داریون منتهی میشود. برجهای این قلعه به صورت مدور بوده و در دوران اخیر دارای تأسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحهخانه، آشپزخانه و حیاطهای متعدد بوده است.
این قلعه بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشتهاست، مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان بوده است. باوجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخشهای باقیمانده، دیدنی هستند
محدوده قدیمی این قلعه باستانی از جانب شمال و غرب محدوده فعلی است ولی از جانب جنوب و شرق خندقی آنرا احاطه می كرده كه هنوز مقداری از آثار آن باقی مانده است. این دژ قدیمی با حصار باستانی شهر شوشتر كه آثار آن در غرب و جنوب غربی خندق باشد و رئدخانه های شطیط و گرگر كه از عوامل مهم پایداری شهر و حفظ موقعیت نظامی آن بشمار می رود همچون نقطه عطف و قلب این شهرباستانی محسوب می گردد.
دو مجرای آبرسانی فعلی و شمالی قلعه سلاسل و هم سطح رود مافاریان قرار دارد بر روی مجرای شرق سازمان آب تأسیساتی ایجاد كرده است. ولی مجرای دیگر بصورت اولیه باقی است. آب این دو مجرای آبرسانی در زیر قلعه سلاسل یكی شده و بوسیله مجرای مشتركی به نهرداریان میریزد.
جهت رسیدن به نهر داریان دو ردیف پلكان ساخته اند. پلكان اول با 8 پله به عرض 90/1 متر، در نتیجه اختلاف ارتفاع سطح قلعه سلاسل ایجاد شده است.
این پلكان در سنگ كنده شده است. پس از این پلكان سطح نسبتاً وسیعی دیده می شود كه آنرا می توان پاگرد پلكان اول بحساب آورد. در سمت راست پلكان اول و بفاصله تقریبی دو متر پلكان دوم دیده می شود كه نسبت به پلكان اول تیزتر و ارتفاع هر پله بلند تر است. این پله ها را در دوره های بعد تعمیر كرده اند. پلكان نامبرده به محوطه سربازی منتهی می گردد. كه نهر داریان از آنجا شروع می گردد. آبخور اولیه نهر داریان در این محل قرار دارد و می توان چگونگی و نتیجه اقدامات بعدی را كه منجر به مسدود شدن این قسمت گردیده است دریافت. در این محوطه بر كنار نهرداریان حوض سنگی كوچكی دیده می شود كه در مواقع طغیان رود داریان، آب در آن جمع می گردد و در غیر اینصورت آنرا با دست پر می كنند. روبروی این حوض تونلی است كه به شوادانی (شبستان) با دیوارهای صاف دست ساز منتهی می گردد و انتهای آن بصورت نمادی مسدود دیده می شود.
در دوران قاجار توسط والی خوزستان عمارتی حکومتی در سمت شمال این قلعه در 3 طبقه ساخته شده است. در زیر این قلعه ظاهراً 5 شوادان بزرگ بوده که با شوادانهای سطح شهر در ارتباط بوده است. شوادان بزرگ قلعه که در دوران نظام السلطنه مافی در سال 1307 بازسازی و مرمت شده به چشم میخورد. کف و دیوارهای آن توسط کاشیهای آبی رنگ تزئین شده و در بالای سیسرای نزدیک شوادان یک بادگیر قرارداشته که روی تونلی از زیر قلعه رد میشده قرار داشته است.
در قسمت بالای این شوادان 3 سیسرا بزرگ قرار دارد که کار تهویه هوا را انجام میداده و ظاهرا بزرگان نظامی در این شوادان در تابستان استراحت میکرده اند. در قسمت شمالیتر این قسمت یک عمارت 3 طبقه بزرگ قرار داشته که قسمتهای زیرین بزرگتر از دیگر طبقهها بوده و بالاترین طبقه ظاهرا تماشاخانه بوده و حوض بزرگی در میان آن قرار داشته است.
این قلعه بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشتهاست، مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان بوده است. باوجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخشهای باقیمانده، دیدنی هستند. قلعه سلاسل بارها مرمت شده است. یک بار به دست فتحعلی خان پسر واخشتوخان در قرن 11 هجری و دفعه دیگر در سال 1237 به دست محمد علی میرزای دولتشاهی.
همچنین بار دیگر به امر نظام السلطنه حسینقلی خان مافی در سال 1307 مرمت کامل شده است. در دهه 40 باقیمانده قلعه را ویران کردهاند و از مصالح آن در قسمت غربی قلعه ساختمان ادارات دارائی قند و شکر و غله و دخانیات احداث شد.
کلیه حقوق این وب سایت متعلق به آژانس مسافرتی و گردشگری قدس گشت می باشد.
طراحی وب سایت : ایران تکنولوژی