قِشم بزرگ‌ترین جزیره ایران و خلیج فارس واقع در تنگه هرمز است. این جزیره در دوران ساسانیان ابرکاوان نام داشته‌است. شهرستان قشم بخشی از استان هرمزگان است که خود جزیره قشم را شامل می‌شود.

شهر قشم در شرقی‌ترین نقطه جزیره واقع شده‌است و به رغم آنکه این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن (دید گسترده به جنوب، شمال و شرق، دید به تنگه هرمز، نزدیکی به بندرعباس و .. از قدیم واجد اهمیّت بوده و عمده‌ترین سکونتگاه جزیره محسوب می‌شده‌است. انتخاب شهر قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری-صنعتی قشم نیز بر اهمیت این شهر افزوده‌است.

بنادر مهم صیادی و تجاری

یک لندیگراف که برای انتقال خودروها از به جزیره قشم به کاربرده می‌شود.

به دلیل بازار پر رونق و ورود کالاهای بسیار مهم از کشورهای حاشیه خلیج فارس به این جزیره، وجود بنادر مهم و همچنین بنادر اختصاصی بسیار مهم می‌باشند. چنان‌که در قدیم بنادر صیادی و بنادر تجاری در کنار یک دیگر قرار داشته ولی اکنون به دلیل رونق اقتصادی بنادر به صورت اختصاصی و ویژه امور خدمات به کشتی‌های تجاری و صیادان را انجام می‌دهند. بنادر مهم و صیادی شهرستان قشم به تر تیب زیر می‌باشند.

۱ - بهمن ۲ - شهید ذاکری ۳ - بندرسوزا ۴ - مسن ۵ - سلخ ۶ - کاوه ۷ - لافت ۸ - درگهان ۹ - باسعیدو ۱۰ - فجر ۱۱ - شرکت نفت ۱۲ - رمچاه ۱۳ - کندالو ۱۴ - طبل ۱۵ - هنگام

جزیره‌های بزرگ پیرامون قشم

جزیره هنگام، هرمز و لارک هستند. بعضی جزیره‌های کوچک اطراف قشم وجود دارند که فاصله کمی با ساحل جزیره دارند و هنگام برکشند و فروکشند جزر و مد به ساحل جزیره می‌پیوندند و می‌گسلند همین باعث نامگذاری این چند جزیره کوچک بعنوان جزایر ناز شده است که گویی در پیوستن به جزیره ناز می‌کنند

عمده فعالیت صورت گرفته دراین جزایر صیادی است. به تازگی طبیعت بکر و ساحل زلال این جزایر مورد توجه گردش گران قرار گرفته است، که در این میان جزیره هنگام به خاطر نزدیکی به جزیره قشم و زیستگاه دلفین‌ها، آهوها جبیرها و تنها پارک کروکودیل ایران بیشتر از بقیه جذب گردشگر می‌نماید.

دین و مذهب

مردم جزیره قشم (بومیان) مسلمان پیرو مذهب تسنن شافعی اند. دین‌داری در میان مردم این جزیره جایگاه خاصی دارد و فرزندان خود را از کودکی تشویق به نمازخواندن و روزه‌گرفتن و یادگیری قرآن می‌کنند.

خلیج فارس از مراکز مهم صید ماهی و مروارید است و در کف آن توده‌های گسترده مرجانی دیده می‌شود. به علت ادامه طبقات نفت‌خیز زاگرس به سمت جنوب، در لایه‌های زیرین خلیج فارس منابع مهم نفت و گاز وجود دارد که بخش بزرگی از آن به بهره‌برداری رسیده‌است. به علت پهنای کم تنگه هرمز، جزر و مد خلیج فارس همیشه اندکی عقب‌تر از جزر و مد دریاهای آزاد صورت می‌گیرد

تنگه هرمز یکی از مهم‌ترین راه‌های آبی جهان است. این تنگه، ارتباط ۹۰۰ کیلومتر راه آبی جنوب کشور را به آب‌های آزاد جهان- از طریق دریای عمان- میسر می‌سازد. تنگه هرمز نزدیک به ۵۵ کیلومتر عرض دارد و عمیق‌ترین نقطه آن (در شمال جزیره مسندام) ۱۸۲ متر است.

جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج فارس به خود اختصاص می‌دهد. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیب‌دراز، سلخ و دوستکو از دیدنی‌ترین سواحل جزیره قشم محسوب می‌شوند. از ویژگی‌های ساحل شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گلی آن است که چنین خصوصیتی به‌طور یک جا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود. سواحل شنی و ماسه‌ای نقره‌فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شوند. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند. ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند. سواحل زیبای جزیره هنگام در دو کیلومتری خط ساحلی جنوب جزیره قشم زیستگاه دلفین‌های باهوش و بازیگوش است که این مسئله موجب جذب گردشگران علاقه‌مند به قشم و جزیره هنگام شده است. گردشگران علاوه بر ساحل زیبای بین هنگام و قشم از طبیعت رؤیایی داخل جزیره هنگام و تنها مزرعه پرورش تمساح کشور نیز دیدن می‌کنند.

دره ستاره ها

دره ستاره ها حدود 2 میلیون سال قدمت دارد، كه بر اثر فرسایش خاك، سنگ و ماسه ناشى از باد و باران و رگبارها به وجود آمده است، دره ستاره ها شاهكار كم نظیر طبیعت در جزیره زیباى قشماست. قدمت دره ستاره ها مربوط به دوره زمین شناسى سنوزوئیك (حدود 2 میلیون سال) است.

ضلع شمالى جزیره قشم در نزدیكى روستاى بركه خلف، عارضه زمین شناسى عجیب خود را به نمایش گذاشته است. بنا به تحقیق آنوبانینى؛ اهالى محل عقیده دارند ستاره اى از آسمان افتاده و اشكال عجیبى را از خاك و سنگ و ماسه پدید آورده است.

از شهر قشم كه به سمت ساحل جنوبى آن حركت كنید به روستاى «بركه خلف» مى رسید. روستاى بركه خلف در فاصله 5 كیلومترى از ساحل جنوبى جزیره قرار گرفته است. در شمال این روستا یكى از زیباترین جلوه هاى فرسایش در جزیره قابل مشاهده است. اهالى منطقه به این روستا استاره كفته (گاهى هم استار افتیده) مى گویند. اما، نام دره ستاره ها براى این پدیده كم نظیر زمین شناسى جا افتاده است.

ادامه راه، جاده خاكى است كه شما را به دره ستاره ها مى رساند. نوشته زیر به طور دقیق متن تابلوى راهنماى نصب شده در محل دره ستاره هاست:

دره ستاره ها كه اهالى بومى به آن ستاره افتاده یا استاره كفته نیز مى گویند از زیباترین جلوه هاى فرسایش در جزیره پهناور قشم است اهالى معتقدند پس از فرو افتادن ستاره اى در این محل و بر اثر ضربه اى سهمگین، خاك از زمین بالا آمده و به هر شكلى كه بوده خشك شده و چنین اشكالى پدید آمده است.

برخى از اهالى معتقدند با تاریك شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنه است اما تاكنون صحت چنین چیزى به اثبات نرسیده است.

به دلیل شكل ویژه این دره و انواع حجم ها و پدیده هاى فرسایش موجود در آن وزش بادهاى تند و گردش هوا در لابه لاى ستون ها و حفره هاى موجود در دره تولید صدا مى كند و به دلیل این صداها ست كه اهالى معتقدند با تاریك شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنه است و بنا براین از ورود به آب در شب خوددارى مى كنند.

بر اساس یك افسانه قدیمى جزیره نشینان، دره ستاره ها را شب هنگام محل آمد و شد ارواح و اجنه مى دانند كه این باور از نظر علمى هنوز اثبات نشده است.

ویژگى ها و دیدنى هاى دره ستاره ها سبب شد این دره به عنوان بخشى از ژئو پارك جزیره قشم جزو آثار طبیعى در سازمان یونسكو به ثبت برسد. ژئو پارك قشم با آثار زیباى طبیعى و تاریخى تنها ژئو پارك منطقه خاورمیانه است.

زیبایى دره ستاره ها در شب هاى مهتابى در لحظاتى كه سكوت همه جا را فرا گرفته و آسمان و ستاره ها در نزدیكى زمین احساس مى شوند،

دو چندان است. در گوشه و كنار ستون ها و دره ستاره ها راه هاى تنگ، باریك و گاه پهن و وسیع وجود دارد كه با نظم خاص خود چشم هر بیننده اى را خیره مى كند.

ره ستاره ها و دره چاه كوه پدیده اى شگفت از فرسایش سنگ هاى رسوبى زمین است. دره ستاره ها كه به گمان افراد بومى، در آن ستاره افتاده است و شب ها جن دارد، بسیار دیدنى است و مشابه این اشكال زمین شناسى یا ژئومرفولوژى را ما تنها در آمریكا مى بینیم. كه توریست هاى بسیارى را مى توانند به خود بكشند.

دره یا تنگه چاه كوه دره اى به عمق 100 متر نمایش دیگرى از فرسایش سنگ هاى رسوبى است.گنبد و غارهاى نمكى در جنوب جزیره قشم قرار دارندو در یك جاده خاكى ما را به آنجا مى رساند كه دسترسى به آن مشكل است، لایه هاى نمك كه مربوط به دوره هاى جدید زمین شناسى هستند در برخورد با گسل هاى پوسته زمین بالا آمده و گنبدهاى نمكى را به وجود آورده اند. در داخل این گنبدهاى نمكى، غارهاى نمكى قرار دارد.غار نمكى شماره 3 قشم با6 هزار متر طول، بزرگترین غاز نمكى جهان شناخته شده است.درون این غار رودخانه اى مارپیچ به عمق یك متر با استلاكتیت و استلاگمیت هایى اعجاب آور انسان را به شگفتى وامى دارند.

تغییر بعد از هر حادثه طبیعى

دره ستاره ها در واقع یك ناحیه فرسایش یافته از سوى آب هاى سطحى، رگبارهاى فصلى و تندبادها است. فلات اولیه كه هنوز در بخش شمالى به صورت كم و بیش دست نخورده باقى مانده، در ارتفاع بین 7 تا 10 مترى از كف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهكى سست و پر از پوسته هاى فسیلى است.

مخروط هاى نوك تیز، ستون ها و ستونك هاى فرسایشى، آرك ها و تیغه ها و دیواره هاى نوارى از جمله بخش هایى هستند كه در این دره مشاهده مى شوند.

به دلیل سست بودن جنس لایه ها، مى توان انتظار داشت كه پس از هر بارندگى شدید (كه به ندرت اتفاق مى افتد) تغییرات محسوسى در مورفولوژى دره صورت پذیرد.

آنچه مشخص است این است كه این اشكال در اثر فرسایش باد و باران و رگبارهاى فصلى پدید آمده است؛ البته بازدید از دره ستاره ها در شب هاى مهتابى جاذبه اى خاص دارد، بویژه در آن لحظه كه سكوت همه جا را فرا گرفته و آسمان و ستاره ها با نزدیكى خاصى به زمین احساس مى شوند.

در هر صورت براى رفاه حال بازدیدكنندگان و گردشگران در ابتداى سال 85 به دستور مدیرعامل منطقه آزاد قشم و با همت معاونت سیاحتى و گردشگرى سازمان و كمك اهالى و شوراى اسلامى روستاى بركه خلف راه دسترسى به دره ترمیم و براى ایجاد امكانات رفاهى و بهداشتى اقداماتى صورت پذیرفته است.

منظره هاى این دره واقعاً قشنگ و جالب هستند. در گوشه و كنار ستون ها و كنگره ها با اشكال متنوع و جالب به چشم مى خورند و بین اینها راه هاى تنگ و باریك و گاهى پهن و وسیع وجود دارد. علاوه بر این شكاف ها و سوراخ هاى بزرگ و كوچكى هم ایجاد شده اند كه ممكن است این تصور را ایجاد كنند كه موجودى عجیب و غریب در دل آن تاریكى ها زندگى مى كند.

قلعه پرتغالی ها

این قلعه در سال 1507 میلادی به فرمان ” آلفونسو آلبركرك ” دریانورد پرتغالی در ضلع شمالی جزیره قشم و در ساحل دریای خلیج فارس احداث شد.

آلبوكرك، جزاير دهانه خليج فارس را تصرف كرده و از اين طريق بر راه بازرگاني دريايي بين هند و اروپا تسلط يافت، چيرگي پرتغاليها براين آبراه مهم دريايي 110 سال طول كشيد. در اين مدت آنها به ساختن دژها و استحكاماتي پرداختند كه از آن جمله دژهاي هرمز ، قشم و لارك است.سرانجام در سال 1623 ميلادي اين قلعه و ديگر پايگاهها در دهانه خليج فارس را يكي از سرداران صفوي متصرف شد و ايرانيان تا امروز براين پرارزش ترين آبراهه دنيا چيره هستند.

قلعه قشم با مساحتي بيش از 2 هزار متر مربع از سنگهاي آهكي و گچي با ملاط ساروج محلي ساخته شده و طي يك قرن چندين بار استحكام بخشي يافته است. اين دژ راست گوشه است.

چهاربرج در چهارگوشه و بازوهايي بلند دارد كه توپ و منجنيق ها برروي پهناي آن مستقر مي شده اند قلعه قشم كاربردي چون يك انبار بزرگ يا جاي نگهداري مهمات و سلاح داشته كه در مواقع اضطراري به ديگر دژها كمك مي رسانده است. قلعه پرتغالیها یك قلعه تداركاتی بود كه برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تداركات و خدمات به این قلعه مركزی در قشم ساخته شده بود.

قلعه های پرتغالیها تقریباً در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد، در بندر قشم، کنگ، در عمان، در رأس الخیمه، در قشم، در جزیره هرمز، وجاهای دیگر. این قلعهها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دارای دیوارهای به قطر حدود ۳/۵ متر و برجهایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در چهار گوشه قلعهاست.

قلعه پرتغالیهای قشم شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاقهای سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی، تالار است. کلیسای بعضی از این قلعهها، دارای دو ردیف ستونهای سنگی دایرهای شکل با قوسهای زیبایی از سنگهای مرجانی تراش خوردهاست. قلعههای پرتغالیها یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است.

احسان یغمایی این قلعه را در سال 78 از زیر خاک بیرون آورد. این باستانشناس تا بهار 1379 در این قلعه به انجام كاوشپرداخت.

در آبان 1387 نیز در پي حفاري هاي شرکت برق در محدوده 500 متري قلعه پرتغالي ها، تونل قديمي متصل به اين قلعه در شهر قشم، کشف شد.

اين تونل که به قلعه پرتغالي ها متصل مي باشد، راه فرار فرماندهان و نيروهاي نظامي پرتغالي و همچنين مکان نگهداري مهمات نظامي آنان بوده است. اين تونل تا محدوده ميدان سعدي شهر قشم به طول حدود سه کيلومتر، ادامه دارد.

گفته میشود که تونل مذکور براساس برخي روايات از قلعه پرتغالي ها در شهر قشم تا غارهاي خربس (در 15 کيلومتري جنوب شهر قشم) نيز ادامه دارد.

نگاهی به وضعیت قلعه پرتغالی ها در  قشم

از دوره نیمچه استعماری پرتغال بر برخی بنادر و جزایر جنوبی ایران چیزی جز چند قلعه تاریخی باقی نمانده است؛ قلعه هایی مستحکم که برای حفاظت از نظامیان پرتغالی در برابر شورش احتمالی بندرنشینان ایرانی ساخته شده بود. قلعه ها حضور این استعمارگران در جنوب ایران و سیطره آنها بر تجارت دریایی این منطقه را برای بیش از ۱۱۰ سال تضمین کرد. این دوره از سال ۱۵۱۴ تا ۱۶۲۳ میلادی به طول انجامید. در این سال سپاهیان شاه عباس به رهبری امام قلی خان و به کمک نیروهای انگلیسی، پرتغالی ها را از جزیره هرمز که مقر اصلی آنها بود، بیرون کردند و پرچم آنان را از فراز این جزیره به زیر کشیدند.

۳۸۹ سال از آن تاریخ گذشته، اما بقایای قلعه های پرتغالی هنوز در برخی بنادر و جزایر ایرانی برجا مانده است. این قلعه ها حالا فقط عنوان پرتغالی ها را بر خود دارد و بخشی از جذابیت های توریستی تاریخی ایران است و هرساله هزاران گردشگر از گوشه و کنار کشور برای دیدن این قلعه ها که تقریبا در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد، در بندر قشم، کنگ، عمان، راس الخیمه، قشم، جزیره هرمز وجاهای دیگر، به این مناطبق سفر می کنند. معماری بیشتر این قلعه ها شبیه هم است. این قلعه ها با پلان چهارضلعی نامنظم، دیوارهایی به قطر حدود ۵/۳متر و برج هایی به ارتفاع حدود ۱۲متر در چهار گوشه دارند.

استعمار پرتغالی ها از کی شروع شد؟

پس از تشکیل امپراتوری عثمانی و تصرف قسطنطنیه (استانبول) در سال ۴۵۳ توسط ترکان و از بین رفتن مسیر تجاری جاده ابریشم، روابط تجاری بین آسیا و اروپا با مشکل مواجه شد. از سوی دیگر رقابت بین تجار ونیزی و دیگر اروپاییان بر سر کالاهای گرانقیمت شرق، اروپاییان را به فکر یافتن راه های جدید تجاری در مناطق شرقی انداخت که منجر به آغاز دور جدیدی از استعمار در کشور های مسلمان به ویژه ایران و هند شد. در طول قرن پانزدهم پرتغالی ها بیش از همه برای در دست گرفتن این تجارت مهم تلاش کردند. از این رو ناوگان های متعددی را به همراه دریانوردانی چون «واسکو دوگوما» «بارتولو مئو دیاس» «پرودی کویلیان» برای شناسایی این مناطق به شرق و سواحل جنوبی آفریقا، جنوب هند و عربستان فرستادند.

قبل از آمدن پرتغالی ها، تجارت دریایی مشرق در دست اعراب عمان و یمن بود، پرتغالی ها این تجارت را به زور از دست آنان گرفته و به مدت چند قرن در اختیار داشتند.

در سال ۱۵۰۶ آلفونسو آلفوکرک دریاسالار معروف پرتغالی که به مستعمرات پرتغال در آسیا سفر کرده بود بر حسب اتفاق گذرش به خلیج فارس افتاد و با آن نواحی آشنایی پیدا کرد و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل، پادشاه پرتغال طرح خود را برای اشغال جزایر خلیج فارس را ارایه و به تصویب رساند. «آلفونسو آلفوکرک» چندسال بعد برای اولین بار به جزیره هرمز وارد شد، حاکم جزیره را تحت فشار قرار داده و مجبور به پرداخت خراج به پرتغالی ها کرد.

وی در سال ۱۵۱۴مجددا به هرمز حمله کرد و جزیره را به تصرف کامل خود در آورد و سیف الدین حاکم هرمز را به صورت امیر خراج گذار پرتغال در راس حکومت هرمز گذاشت. پرتغالی ها مرتب بر میزان خراج هرمز می افزودند به طوری که میزان آن از ۱۵ هزار به یک صد هزار سرافین رسید. در این دوره، از هرمز به عنوان شهری زیبا، پررونق، مرفه و آسوده یاد شده است. تسلط پرتغالی ها بر هرمز برای اقتصاد ایران بسیار زیان بار بود. در همین زمان آلفوکرک دژی مستحکم در ساحل هرمز بنا کرد. این دژ به «قلعه پرتغالی ها» معروف است. در پی حملات متعدد پرتغالی ها به جزیره هرمز پیمان نامه ای بین ایران و پرتغال بسته شد.

براساس این پیمان ایران هرمز را به عنوان مستعمره پرتغال به رسمیت شناخت. این تسلط بر امور تجاری و اقتصادی هرمز تا دوره شاه عباس اول ادامه یافت اما سپاهیان شاه عباس به رهبری امام قلی خان در ۱۶۲۳ و به کمک انگلیسی ها، پرتغالی ها را از هرمز بیرون کردند و پرچم آنان را از فراز جزیره هرمز به زیر کشیدند. در ۱۶۶۰ قشون عمان، مسقط را متصرف شدند. به این ترتیب مهم ترین سنگر پرتغالی ها در دریای عمان از دست آنان خارج شد و به این ترتیب سلطه پرتغالی ها بر منطقه خلیج فارس پس از ۱۵۰ سال خاتمه یافت.

در حقیقت می توان این گونه گفت که در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، پرتغالی ها از دلمشغولی وی برای مبارزه با عثمانی ها در شمال غرب کشور استفاده کرده و در آب های خلیج فارس اعلام موجودیت کردند. استعمارگران پس از آنکه بخش هایی از جزایر خلیج فارس را به اشغال خود درآوردند قلعه هایی ساختند که امروز بخشی از آنها به دست ما رسیده است. در میان این مجموعه قلعه در جنوب ایران، قلعه های پرتغالی در هرمز، قشم و چابهار از بقیه معروف تر هستند.

تنگه چاهکوه

تنگه شگفت انگیز “چاهکوه” در روستای چاهوی شرقی جزیره قشم،با حفره ها و دالان ها و اشکال اعجاب آور در دیواره های خود بیننده را مبهوت می کند. نظیر این پدیده زمین شناسی در آلمان، انگلیس، چین، آمریکا و چند کشور دیگر وجود دارد.

تنگه چاهکوه، پدیده ای شگفت از فرسایش سنگ های رسوبی زمین، در جزیره قشم واقع شده است. دره یا تنگه چاهکوه، در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم، دره ای به عمق 100 متر، نمایشی از فرسایش سنگ های رسوبی است. این دره در 70 کیلومتری شهر قشم و در کنار روستای چاهوی شرقی، در بخش غربی ساحل شمالی جزیزه قشم قرار دارد و یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری جزیره قشم است. این دره شگفت انگیز، در دل کوه سنگی یکپارچه که به شکل ضربدر برش خورده قرار دارد .

چاهکوه در ابتدا عریض و با دیواره های بلند در برابر دیدگان مخاطب ظاهر می شود، ولی به تدریج از عرض آن کاسته تا جایی که عبور از میان آن دشوار می شود، این در حالی است که ارتفاع دیواره ها همچنان زیاد است و به همین دلیل داخل دره نور کمی وجود دارد.

در حوالى روستاى چاهو در کناره شمالى بخش غربى جزیره دو دره عمود برهم با دیواره هاى عمودى بلند دیده مى شوند که مورفولوژى شبه کارستى را نشان مى دهند. در کف یکى از دره ها که امتداد تقریباً شمالى جنوبى دارد حفره هاى کم عمق و نیمه عمیق چاه مانندى وجود دارند که محل انباشت و ذخیره آب هاى جارى شده در دره ها بوده و مورد استفاده اهالى منطقه قرار مى گیرند.

ورودى دره شمالى جنوبى از سمت شمال عریض تر و کم شیبتر است و شکل کمابیش یو مانندى را نشان مى دهد. هرچه به سمت جنوب پیش مى رویم دره کم عرض تر شده و شیب آن افزایش مى یابد و در انتها به شکل وی درآمده و صعب العبور مى شود. این مشخصات نشان دهنده سیلابى بودن دره است.

دیواره هاى دره شیارها و خطوط فرسایشى موازى متعددى را نشان مى دهند که بعضاً این شیارها عمق بیشترى پیدا کرده و فرم هاى قاشقى یا قیفى را به خود مى گیرند.

جنس دیواره ها عمدتاً از ماسه سنگ آهکى سست بوده و به دلیل وجود میان لایه هاى مارن قرمز، سیلت و آهک شاهد انحلال و فرسای شهاى شدید در این بخش ها هستیم به نحوى که در تمامى طول دیواره دره حفره ها متعدد کوچک و بزرگ نمایان هستند. به نظر مى رسد چاه هاى کم عمق آب که مورد استفاده اهالى قرار مى گیرد توسط دست حفارى شده اند اما این حفارى در ادامه حفرات انحلالى عمیق صورت پذیرفته و در واقع کار طبیعت توسط بشر تکمیل شده است. همچنین در طول دره اصلى و دره عمود بر آن کانال باریک جوى مانندى دیده مى شود که ظاهراً براى هدایت و انتقال آب دره ها به داخل چاه حفر شده است.

این تنگه به دلیل دارا بودن دیواره هاى عمودى نسبتاً مرتفع، وجود شیارها و خطوط فرسایش موازى و عمیق و همچنین انواع حفره هاى نیمه کروى و بیضوى از زیبایى ویژهاى برخوردار است.

تنگه چاهکوه، پدیده ای شگفت از فرسایش سنگ های رسوبی زمین، در جزیره قشم واقع شده که کمتر معرفی شده و به همین دلیل کمتر مورد بازدید گردشگران قرار گرفته است.

این دره از چهارسو، چهارتنگه دارد که در جاهایی دیواره ها به هم می رسند و فاصله ۲ دیواره از هم شاید به حدود نیم متر برسد. به نظر می رسد این دره و دره های مشابه اطراف آن مربوط به شکستگی های طاقدیس بزرگی باشند که بر ایجاد گنبد نمکی نمکدان هم نقش داشته است.

جنس سنگ های چاه کوه، از سنگ های رسوبی موسوم به سنگ های آهکی و مربوط به رشته کوه زاگرس می شوند که جزو یکی از ۳ گروه سنگ های موجود در طبیعت (رسوبی، آذرین و دگرگونی) قرار می گیرد.

در دیواره های دره چاهکوه، فرسایش آبی و انحلال، شیارهای عمیق و طویل و انواع حفره های عدسی، قاشقی و کروی شکل را حفر کرده اند. وجود شیارها و خطوط فرسایش موازی و همچنین حفره و طاقچه بر بدنه عمود این دره و نیز وجود جوی های سنگی در کف دره، موجب شده تا تنگه چاهکوه به اعجاب تبدیل شود. طرح ها و اشکالی که روی دیواره های این تنگه زیبا نقش بسته هر بیننده ای را تحت تاثیر قرار می دهد. اشکالی که خیال انگیز و رویاگونه اند و مانند آثار هنری ارزشمندی شده اند که به دست هنرمند توانایی به وجود آمده اند.

باد، آب باران و بارش های سیل آسا و شدید از مهم ترین دلایل وجود این حفره های زیاد در میان دیواره چاهکوه است. سنگ های چاهکو دارای آهک یا بی کربنات کلسیم است که اسید آب باران دلیل حل شدن آنها و ایجاد شکاف ها و حفره های کوچکی در میان آنها شده و این حفره ها در طول چند میلیون سال بزرگ تر شده و تبدیل به دالانه های جالبی شده اند. در این میان، جاری شدن آب در زمان بارندگی، زیبایی این دره را دوچندان می کند.

گردشگران چاهکوه ، جنسی عام به مانند سایر گردشگران ندارند. آنها یا محقق اند یا دلباخته طبیعت. به همین دلیل ساخت تاسیسات گردشگری به منظور حفظ جاذبه های طبیعی این تنگه به راحتی امکانپذیر نیست.

تنگه چاهکوه یکی از جاذبه های ژئوپارک قشم است و تاکنون اقدام هایی در حد تایید سازمان یونسکو در این تنگه انجام شده است.

جاده به طول ۴ کیلومتر، ساخت سرویس بهداشتی، نصب چند تابلو آموزشی و زیست محیطی، نصب سطل زباله، ساخت پارکینگ و دایر کردن کیوسک نگهبانی از جمله اقدام سازمان منطقه آزاد قشم دراین تنگه گردشگری به شمار می آید.

شناخته شدن ژئوپارک قشم را به عنوان یکی از ژئوپارک های مهم و توریستی دنیا نیازمند نگاه ملی است قابل ذکر است که درآمد کشور چین از ۸ ژئوپارک خود که به ثبت جهانی رسیده، چندین برابر درآمد نفتی ایران است؛ به یقین برای رسیدن چنین وضعی باید تمام ارگان های مانند محیط زیست، وزارت علوم، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان زمین شناسی، و غیره به کمک منطقه آزاد قشم در جهت معرفی آن کوشا باشند.

دلیل نامگذاری چاهکوه وجود چاه هایی است که در ابتدای دره حفر شده است. چند چاه کم عمق و کانال هایی برای هدایت آب، از سوی اهالی روستای چاهو حفر شده و زیبایی این تنگه را دوچندان می کند. از آنجا که با توجه به گرم و خشک بودن منطقه، آب شیرین ذخیره شده ارزش بالایی دارد، این چاه ها محل ذخیره آب باران است. این کانال ها و چاه ها، قدمتی باستانی دارند و از زمان های دور برای تامین آب شیرین اهالی این بخش از جزیره مورد استفاده قرار داشته است.